W dniach 9 – 11 marca 2022 roku odbyło się 38. posiedzenie Senatu, na którym to rozpatrzono długo wyczekiwany rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw – druk sejmowy nr 1515 (dalej jako: ,,Ustawa’’), mający na celu wzmocnienie nadzoru w spółkach kapitałowych i wprowadzenie do polskiego ustawodawstwa prawa holdingowego. W dużym skrócie, założeniem noweli było skodyfikowanie prawa koncernowego lub też potocznie nazwanego, prawa grup spółek. Zważywszy na złożoność projektowanych zmian, nowelizacja słusznie określana jest mianem największej od 20 lat reformy Kodeksu spółek handlowych.

Po burzliwych dyskusjach, zgłoszeniu licznych wniosków o charakterze legislacyjnym, a także zobowiązaniu w pierwszym dniu posiedzenia Komisji Ustawodawczej oraz Komisji Gospodarki Narodowej i Innowacyjności do zajęcia stanowiska w sprawie przedstawionych wniosków i przygotowanie wspólnego sprawozdania, ostatecznie 11 marca 2022 roku Senat opowiedział się za odrzuceniem nowelizacji.

Za wnioskiem o odrzucenie ustawy głosowało 60 senatorów, 25 było przeciwnych, a 14 wstrzymało się od głosu.

Założenia nowelizacji

Jak czytamy w Opinii do Projektu (druk nr 634), kluczowym założeniem nowej regulacji jest wprowadzenie do polskiego prawa spółek handlowych tzw. prawa holdingowego (prawa grup spółek, prawa koncernowego), którego celem jest uregulowanie problematyki relacji pomiędzy spółką dominującą a jej spółkami zależnymi. Nowelizacja ma także na celu zwiększenie efektywności nadzoru w spółkach wykonywanego przez rady nadzorcze spółek kapitałowych. W ramach zmiany przepisów ma nastąpić:

  • uregulowanie zasad funkcjonowania grup spółek,
  • wzmocnienie kompetencji rad nadzorczych,
  • wyraźne określenie kluczowych obowiązków członków rad nadzorczych oraz zarządów,
  • doprecyzowanie kwestii mandatów i kadencji,
  • wyłączenie możliwości zasiadania przez osoby skazane za łapownictwo, płatną protekcję lub nadużycie uprawnień w organach spółek.

Zgodnie z projektowaną zmianą, do k.s.h. zostanie dodany rozdział IVa („Grupa spółek”), a w nim m.in. art. 21(16) § 2, stosownie do którego, przepisów ustawy o spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek nie będzie się stosowało do spółki publicznej, spółki, która jest spółką w likwidacji i rozpoczęła podział swego majątku albo jest spółką w upadłości oraz do spółki będącej podmiotem objętym nadzorem nad rynkiem finansowym w rozumieniu art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym.

Po wejściu w życie nowelizacji, spółki dominujące uzyskają w szczególności prawo wydawania spółkom zależnych wiążących poleceń, a także otrzymają możliwość uzyskiwania ze spółek zależnych informacji na szczególnych zasadach oraz możliwość wykupu wspólników mniejszościowych. Przyznane spółkom dominującym uprawnienia będą wiązały się z jej dodatkową odpowiedzialnością wobec wierzycieli i wspólników mniejszościowych.

Nowelizacja zakłada także wzmocnienie nadzoru realizowanego przez właścicieli oraz rady nadzorcze poprzez zapewnienie członkom organu nadzoru bieżący dostęp do istotnych informacji, danych, wiadomości odnoszących się do spółki, a tym samym dać im szansę na reakcję oraz zainicjowanie właściwych działań chroniących interes spółki. Nowela wprowadza przepisy kształtujące obowiązek zarządu do regularnego lub niezwłocznego przekazywania radzie nadzorczej konkretnych informacji i danych dotyczących głównych obszarów funkcjonowania spółki, które znajdują się w zakresie zainteresowania organu nadzoru.

Projektowane przepisy poszerzą także kompetencje rady nadzorczej w zakresie kontroli nad majątkiem spółki poprzez wprowadzenia obowiązku uzyskania zgody rady na zawarcie przez spółkę transakcji ze spółką dominującą, spółką zależną lub spółką powiązaną, jeżeli wartość przedmiotowej czynności przekracza próg wskazany w k.s.h. albo statucie. Nowela porządkuje kwestię kadencji i mandatu członków organów menedżerskich, wprowadza przepis o obowiązku lojalności i zachowania tajemnicy nawet po wygaśnięciu kadencji członka rady nadzorczej i zasady osądu biznesowego.

Nowelizacja dodaje do k.s.h. również zasadę biznesowej oceny sytuacji (Bussiness Judgement Rule), co pozwoli definitywnie wyłączyć odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną spółce wskutek błędnej decyzji organu, o ile ta decyzja była podjęta w granicach uzasadnionego ryzyka biznesowego i w oparciu o adekwatne do okoliczności informacje. Członkowie organu, którzy starannie i lojalnie wykonywali swoje obowiązki i którzy zdecydowali się na podjęcie przez spółkę ryzyka, zyskają ochronę, na okoliczność, gdyby ex post okazało się, że decyzja była błędna i doprowadziła do wyrządzenia spółce szkody. Jednakże w dalszym ciągu sankcjonowane będą działania lekkomyślne.

Przebieg prac legislacyjnych

Jak przeczytać możemy na stronie Senatu, zmiany wprowadza rządowy projekt ustawy. Do prezentowania stanowiska rządu w toku prac parlamentarnych został upoważniony Minister Aktywów Państwowych. Celem ustawy jest wprowadzenie do polskiego porządku prawnego regulacji prywatnoprawnej prawa holdingowego. Dotyczy ono uregulowania relacji prywatnoprawnych między spółką dominującą a jej spółkami zależnymi, w sposób uwzględniający interes wierzycieli, członków organów oraz drobnych wspólników (akcjonariuszy) spółki zależnej. Ustawa wyposaża także rady nadzorcze w narzędzia umożliwiające prowadzenie bardziej efektywnego nadzoru korporacyjnego jak również wprowadza zmiany dotyczące zasad ustalania podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne w 2022 r. Sejm uchwalił ustawę na 48. posiedzeniu w dniu 9 lutego 2022 r. Do Senatu została przekazana w dniu 10 lutego 2022 r. Marszałek Senatu w dniu 10 lutego 2022 r. skierował ustawę do:

  • Komisji Ustawodawczej,
  • Komisji Gospodarki Narodowej i Innowacyjności.

Posiedzenie Komisji Ustawodawczej w tej sprawie odbyło się 2 marca 2022 r. Komisja wniosła o odrzucenie ustawy (druk nr 634 A). Sprawozdawcą komisji na posiedzeniu Senatu był senator Krzysztof Kwiatkowski. Posiedzenie Komisji Gospodarki Narodowej i Innowacyjności w tej sprawie odbyło się 8 marca 2022 r. Komisja wniosła o odrzucenie ustawy (druk nr 634 B). Sprawozdawcą komisji na posiedzeniu Senatu będzie senator Wojciech Piecha. 9 marca 2022 roku podczas 38. posiedzenia Senatu, ustawa wróciła do komisji senackich. 11 marca 2022 roku Senat odrzucił w całości ustawę.

Uwagi podnoszone na komisjach senackich

Projekt ustawy spotkał się ze słowami krytyki ze strony senatorów. Tu szczególną uwagę należy poświęcić stanowisku sprawozdawcy komisji ustawodawczej – Krzysztofa Kwiatkowskiego, który opierając się na opinii ekspertów: m.in. prof. Michała Romanowskiego, prof. Andrzeja Kappesa, czy Konfederacji Lewiatan, podniósł następujące kwestie:

  • niejasne zasady podjęcia uchwały o odmowie wykonania wiążącego polecenia, co może powodować chaos decyzyjny w spółkach handlowych;
  • ustawa nieprecyzyjnie reguluje dostęp członków rady nadzorczej spółki akcyjnej do dokumentów i informacji,
    ustawa miejscami wprowadza uciążliwą biurokrację: część zasad dotyczących prac rady nadzorczej musi być ujęta w umowie/statucie spółki, które są formalistyczne.
  • ustawa umożliwia nagłe i niezapowiedziane podjęcie uchwały rady nadzorczej pod nieobecność jej członka lub części jej członków,
  • ustawa ma braki w zakresie przekazywania informacji spółkom dominującym przez spółki zależne,
  • ustawa błędnie przyznaje uprawnienia radzie nadzorczej do udostępniania akcjonariuszom raportu doradcy – zwiększa to ryzyko konfliktu wewnątrz spółki i miesza kompetencje jej organów,
  • ustawa wprowadza skrajne i nieefektywne sankcje w przedmiocie dostępu do dokumentacji i informacji, niejednoznaczne zasady określające stosunek dominacji i zależności na gruncie kodeksu spółek handlowych będą wywoływały donioślejsze problemy po wprowadzeniu prawa holdingowego przewidzianego przez tę ustawę.

Podsumowanie

Prowadzenie aktywności gospodarczej ulega nieustannym przeobrażeniom. Z tego też względu, ustawodawca powinien obserwować zmieniającą się rzeczywistość i wychodzić naprzeciw oczekiwaniom uczestników obrotu gospodarczego poprzez podejmowanie działań zmierzających do zwiększania efektywności procesów związanych z zarządzaniem przedsiębiorstwami.

Jak trafnie zauważono w uzasadnieniu do analizowanego projektu ustawy, od czasu przyjęcia oraz ogłoszenia w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej Kodeksu spółek handlowych minęło ponad 20 lat. Polska gospodarka swoim rozmiarem oraz złożonością różni się od istniejącego na początku XXI wieku. Dlatego zmiany w obszarze prawa handlowego są jak najbardziej potrzebne, a wręcz niezbędne. Niemniej jednak, regulowana materia powinna być przedmiotem dobrze przygotowanej i przemyślanej regulacji.

Omawiana w niniejszym artykule Ustawa stanowi ogromną reformę Kodeksu spółek handlowych, największą od 20 lat, w pracach nad którym brali udział wybitni eksperci prawa handlowego, różne instytucje. Analizowany projekt ustawy jest przełomowy, bowiem objętą nim materię próbowano uregulować już w 2010 roku, jednak bez sukcesu. Jednocześnie budzi wiele kontrowersji, co pokazała nam burzliwa dyskusja w toku posiedzenia Senatu.

Po odrzuceniu Ustawy przez Senat, zostanie ona ponownie przekazana do Sejmu, który to może bezwzględną większością głosów odrzucić uchwałę Senatu odrzucającą ustawę w całości.

Gdy Sejm nie odrzuci uchwały Senatu o odrzuceniu ustawy, postępowanie ustawodawcze zostaje zakończone, a Ustawa odrzucona. Jeżeli uda się przełamać sprzeciw Senatu, ustawa zostanie przekazana do Prezydenta RP, który będzie miał 30 dni na podjęcie decyzji czy ją podpisać, skierować do ponownego rozpatrzenia przez Sejm lub skierować do Trybunału Konstytucyjnego (procedura prewencyjnej kontroli konstytucyjności).