Już wkrótce do decydentów zostanie przekazana publikacja Instytutu Rozwoju Edukacji Prawnej i Społeczeństwa Obywatelskiego pod tytułem “Wybory członków młodzieżowych sejmików – nowa rzeczywistość ze starymi rozwiązaniami”, autorstwa Jana Zapolskiego-Downara.
Pomimo istnienia w 10 województwach grup tytułujących się „młodzieżowymi sejmikami”, przed czerwcem 2021 roku nie miały one usankcjonowanego prawnie charakteru doradczych organów. Miały one charakter głównie edukacyjny, a sposób wyboru członków nie musiał spełniał określonych kryteriów.
Sytuacja ta uległa zmianie wraz z wejściem w życie nowelizacji. Dzięki wprowadzonym przepisom młodzieżowe sejmiki województw otrzymały konkretne kompetencje, a sejmiki województw zaczęły tworzyć akty prawa miejscowego powołujące młodzieżowe sejmiki oraz nadające im statut. Do ustalenia pozostała jednakże kwestia fundamentalna dla prawidłowego funkcjonowania jakiegokolwiek organu, a mianowicie sposób wyboru jego członków. Proponowane były różne rozwiązania. od wyborów czteroprzymiotnikowych poprzez rekrutacje, a na konkursie skończywszy. Autor przedstawia problematykę tej kwestii na przykładzie trzech aktów prawnych sankcjonujących powstanie młodzieżowych sejmików województw w trzech jednostkach samorządu terytorialnego – województwie dolnośląskim, pomorskim oraz łódzkim.
W województwie dolnośląskim ustanowiono wybory jako metodę obsadzania sejmiku młodzieżowego. Kadencja sejmiku trwa dwa lata. Czynne prawo wyborcze przysługuje „(…) uczniom szkół ponadpodstawowych działających w danym okręgu wyborczym pod warunkiem zgłoszenia przez dyrektora lub samorząd uczniowski szkoły ponadpodstawowej do udziału w wyborach do Młodzieżowego Sejmiku”. Bierne prawo wyborcze przysługuje „osobom w wieku od 15 do 21 lat, mieszkającym na terenie okręgu wyborczego, który chce reprezentować lub uczęszczać do szkoły ponadpodstawowej na terenie okręgu wyborczego, który chce reprezentować, zgłoszonym przez podmioty przewidziane w §24 ust. 3 pkt 1-5 Statutu lub w trybie §24 ust. 3 pkt 6 Statutu”. Sformułowanie w ten sposób czynnego i biernego prawa ma walor praktyczny, albowiem pozwala na udział osób chcących się zaangażować, a nie pochodzących z danego województwa. Pozytywne jest również rozwiązanie pozwalające na bierny udział w wyborach, bez konieczności zgłoszenia przez szkołę, kandydata który uzyskał poparcie 30 osób uprawnionych do głosowania w danym okręgu wyborczym.
Na radnego wybierani są kandydaci z największą liczbą uzyskanych głosów. W przypadku równej liczby głosów otrzymanych przez kandydatów na ostatnim miejscu „mandatowym”, przeprowadza się losowanie wśród tych kandydatów. Do udziału w wyborach szkoła może zostać zgłoszona do Komisji Wyborczej przez dyrektora lub samorząd uczniowski.
Określone w statucie Młodzieżowego Sejmiku Województwa Dolnośląskiego przepisy są świetnym przykładem przejrzystych i pragmatycznych reguł i mogą stanowić wzór dla innych województw.
W województwie pomorskim wybory do Młodzieżowego Sejmiku Województwa przyjęły formę rekrutacji. Kadencja tego organu trwa rok, a status kandydata przysługuje uczniowi szkoły ponadpodstawowej w wieku od 15 do 19 lat zamieszkującemu na terenie województwa pomorskiego i zgłoszonemu przez odpowiedni podmiot. Wyboru członków dokonuje bezpośrednio Sejmik w formie uchwały.
Przyjęte rozwiązania mają wiele wad. Nieproporcjonalnie ograniczają one możliwości aktywności obywatelskiej osób uczących się na terenie województwa w szkołach ponadpodstawowych, a mieszkających poza nim. Młode osoby są realnie pozbawione zarówno czynnego jak i biernego prawa wyborczego. Wybór dokonywany przez aktywnych polityków czyni cały proces podatnym na upartyjnienie oraz wykluczenie młodych działaczy niezwiązanych z obecnymi w Sejmiku opcjami politycznymi. Ponadto sam model wyboru w postaci rekrutacji budzi istotne wątpliwości co do zgodności z prawem.
W województwie łódzkim członkowie Młodzieżowego Sejmiku Województwa wybierani są w drodze konkursu. Kadencja Młodzieżowego Sejmiku trwa 2 lata. Aby uzyskać status kandydata na członka sejmiku potrzebne jest spełnienie aż 12 kryteriów. Podstawowymi są wiek 14-20 lat oraz jednoczesne zamieszkanie i nauka na terenie województwa łódzkiego. Aby zostać członkiem Młodzieżowego Sejmiku Województwa Łódzkiego należy wziąć udział w konkursie, w którym należy napisać pracę pisemną na temat: „(Pod)różne Łódzkie – moim zdaniem najciekawsze w Województwie jest…”. Takie kryterium doboru kandydatów jest irracjonalne i nie ma związku z działaniami jakie realnie powinny być podejmowane przez młodzieżowych radnych.
Statut regulujący pracę Młodzieżowego Sejmiku Województwa Łódzkiego zawiera również przepisy umożliwiające jego rozwiązanie na podstawie arbitralnych przesłanek. Przepisy te są niezgodne z prawem i naruszają prawo do samostanowienia młodzieżowego organu pomocniczego. Takie rozwiązania paraliżują prawidłowe funkcjonowanie organu i jest całkowicie sprzeczna z ideą młodzieżowych rad.
Młodzieżowy sejmik województwa ma być organem konsultacyjnym, doradczym i społecznym, pomocniczym względem organów gminy, a jednocześnie demokratycznym, apartyjnym i w jak największym stopniu niezależny od innych organów. Formą wyboru umożliwiającą takie prawidłowe funkcjonowanie sejmików są wybory powszechne, z ustanowieniem biernego i czynnego prawa wyborczego wśród młodzieży w jak najszerszy sposób.
Potrzebna jest zmiana ustawowa określająca, że podstawą wyboru do młodzieżowych organów doradczych jest procedura wyborcza. Istotne jest również zapewnienie czynnego i biernego prawa wyborczego osobom uczącym się, lecz nie zamieszkującym na terenie danego województwa.
Opracowanie sporządzone zostało w ramach projektu Interwencje Młodzieżowe, realizowanego przy wsparciu Fundacji PGE.