Pojęcie hejtu i mowy nienawiści

Pandemia COVID-19 wpłynęła na wszystkie obszary naszego życia, a zwłaszcza na życie młodzieży. Zamknięcie szkół, nauka zdalna, znacznie ograniczone życie towarzyskie doprowadziło, że młodzi niemal cały swój czas spędzali przed komputerem, korzystając z Internetu. Wzmożona aktywność w sieci znacznie zwiększyła możliwość występowania cyberzagrożeń, takich jak mowa nienawiści, prześladowanie oraz cyberprzemoc.

Niniejszy artykuł poświęcony jest analizie zjawiska określanego jako hejt internetowy w aspekcie pandemii wirusa SARS-CoV-2. Jego celem  jest przedstawienie skali, przyczyn oraz skutków omawianego problemu ze szczególnym uwzględnieniem wpływu zjawiska na osoby młode.

Cyberprzemoc nie jest zjawiskiem nowym. Towarzyszy nam od samego początku istnienia Internetu i pojawienia się coraz to nowszych portali społecznościowych, for dyskusyjnych czy komunikatorów internetowych. W ostatnim czasie powszechność i związany z tym łatwy dostęp do sieci, jak również pandemia COVID-19 oraz lockdown, przyczyniły się do rozwoju  negatywnego zjawiska, jakim jest hejt internetowy, które stało się poważnym problemem społecznym.

Termin mowa nienawiści wywodzi się od angielskiego wyrażenia hate speech, co zgodnie ze Słownikiem Języka Polskiego oznacza

ogół wypowiedzi zawierających elementy wyszydzające, poniżające osobę lub grupy osób ze względu na ich cechy takie, jak np. płeć, kolor skóry, wyznanie, niepełnosprawność[1].

Z terminem mowy nienawiści bezpośrednio związane jest pojęcie hejtu, które to w tłumaczeniu na język polski oznacza po prostu nienawiść. Jak zauważa K. Rosińska, zwrot ten w Polsce jest sformułowaniem kolokwialnym, używanym głównie w slangu internetowym oraz w mowie potocznej[2]. Obecnie coraz częściej przyjmuje się, że hejt jest mową nienawiści występującą w obszarze internetowym[3]. Słownik Języka Polskiego definiuje to pojęcie jako:

  1. Obraźliwy i zwykle agresywny komentarz internetowy;
  2. Mówienie w sposób wrogi oraz agresywny na jakiś temat lub o jakiejś osobie[4].

Hejterzy nie mają skrupułów. Nawet ludzkie życiowe tragedie są dla nich pożywką i przedmiotem ataku. Dla przykładu można wskazać śmiertelny wypadek syna znanego prezentera czy samobójstwo nastolatka niemogącego znieść szykan doświadczanych ze strony swoich kolegów i koleżanek ze szkoły. W obliczu takich zdarzeń, zamiast słów wsparcia, współczucia dla rodzin pojawiały się szydzące, pełne wulgaryzmów i nienawiści komentarze, a także groźby i inne formy zastraszania[5].

Jedną z przyczyn istnienia hejtu internetowego jest bez wątpienia, anonimowość i poczucie bezkarności w sieci. Użytkownicy kryjąc się pod przeróżnymi nickami, loginami czy fejkowymi kontami na portalach społecznościowych z łatwością podejmują tematy, wygłaszają opinie i wypisują komentarze, których nigdy by nie opublikowali pod swoim prawdziwym imieniem i nazwiskiem. ,,Hejterzy’’ czują się pewnie, bo (błędnie) wierzą w swoją anonimowość. Często hejter jest na tyle zdeterminowany, by umieścić negatywny komentarz, że aż korzysta z dużej ilości kont na danym serwisie czy portalu społecznościowym, a wszystko to po to, by jak najbardziej zaszkodzić swojej ofierze oraz nie zostać przy tym zidentyfikowanym.

Hejt bywa także reakcją na nudę, sposobem na zdobycie atencji, przejawem zazdrości, bezradności czy niskiej samooceny. Można go także określać jako próbę rozładowania negatywnej emocji kosztem innych oraz zyskania popularności poprzez ośmieszenie kogoś[6].

Jak negatywne jest to zjawisko, chyba wiedzą wszyscy. Hejt skutecznie obniża poczucie wartości osoby napiętnowanej, a czasami może doprowadzić także do problemów zdrowia psychicznego. Osoba, która jest ofiarą hejtu żyje w bardzo dużym stresie. Może cierpieć na bezsenność, nerwicę, depresję, a nawet mogą pojawiać się próby samobójcze.

 

Hejt wśród młodzieży – skala zjawiska

Pandemia spowodowała, że znaczną część naszego dnia spędzaliśmy w przestrzeni wirtualnej, co w sposób szczególny odczuła młodzież. Z dnia na dzień musieli zmierzyć się z ,,nową normalnością’’, ucząc się zdalnie oraz rezygnując niemal całkowicie ze swojego życia towarzyskiego. Pierwotny lęk o życie swoje i swoich najbliższych przerodził się w niepewność co do swojej przyszłości, możliwości znalezienia pracy, rozwoju osobistego. To wszystko spowodowało znaczny wzrost zjawiska agresji wśród młodzieży, którą to zważywszy na lockdown, odreagowywano w internecie.

Jakkolwiek brak jest dokładnych danych wskazujących na wpływ pandemii na rozwój internetowego hejtu, to już po analizie informacji prasowych czy innych artykułów naukowych można wywnioskować, że skala zjawiska nie jest mała. Jak wskazuje S. Wójcik z Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę – w czasie edukacji zdalnej zanotowano większą liczbę zgłoszeń do Telefonu Zaufania Fundacji, ze względu na znaczne pogorszenie samopoczucia młodych ludzi[7]. Według wskaźników przeprowadzonego przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę raportu Negatywne doświadczenia młodzieży w czasie pandemii (2020) w okresie od kwietnia do końca czerwca 2020 roku nastąpił ponad dwukrotny wzrost liczby osób często doświadczających cyberprzemocy zarówno wśród dziewcząt, jak i wśród chłopców (z poziomu 2% do poziomu 5%)[8].

Jak wynika z badania Stowarzyszenia SOS Wioski Dziecięce, ponad połowa nastolatków doświadczyła przemocy w sieci – najczęściej były to wyzwiska (56%). Co piąty badany (21%) reaguje na to obojętnością, ale często w emocjach pojawiał się smutek (15 %), złość (14%) oraz strach (11%). Młodzi ludzie przyznają również, że zdarza się im być sprawcami cyberprzemocy. Stosują wtedy wyzwiska (38%), poniżają i ośmieszają (22%), a także straszą innych (11%). Wykorzystują także metodę podszywania się pod innych (6%) lub wysyłają poniżające materiały (5%)[9].

Co niepokojące, młodzież i dzieci bardzo często zostają z tym problemem same. Jak wskazują dane, prawie 35% nikomu nie mówi o doświadczanej cyberprzemocy, a jak już się z kimś z tym dzielą, to  chętniej z rówieśnikami (24,4%) aniżeli z rodzicami czy pedagogami (12,2%)[10].

Cyberprzemoc można było zaobserwować także podczas lekcji zdalnych. Na początku nauki zdalnej, kiedy wiele szkół nie miało wykupionych dostępów do aplikacji typu MS Teams czy Zoom, korzystało często z darmowych, niezastrzeżonych hasłem i niewymagających zarejestrowania komunikatorów, co sprzyjało pojawieniu się zjawiska określanego jako zoombombingu, czyli wtargnięcia na wideokonferencje czy wideolekcje, po to aby przechwycić sesję i wstawić materiały powszechnie uznawane za niestosowne, w celu zakłócenia przebiegu zajęć i wywołania nerwowej reakcji nauczyciela. Także uczniowie między sobą na prywatnych czatach podczas e-lekcji wysyłali sobie wiadomości noszące znamiona cybernękania[11]

Jak walczyć z cyberprzemocą?

Walka z cyberprzemocą wymaga kompleksowego podejścia nastawionego nie tylko na usuwanie negatywnych skutków zjawiska, ale także skierowanego na prewencję. Jak trafnie zauważa się w dyskusji publicznej, wykrycie i następnie zapobieganie cyberprzemocy jest o wiele trudniejsze niż w przypadku agresji szkolnej. W tym pierwszym przypadku bardzo często ani rodzice ani nauczyciele nie są w stanie w porę zauważyć, że dziecko jest ofiarą przemocy w internecie. Co więcej, udostępnione raz treści w internecie pozostają tam na zawsze. Bardzo ciężko zahamować  proces rozpowszechniania jakiegoś naruszającego dobro innej osoby zdjęcia czy filmu, a jeszcze trudniej go trwale usunąć.

Kluczową rolę w walce z cyberprzemocą stanowi bez wątpienia edukacja. Ważne, aby uświadamiać najmłodszych, że anonimowość w sieci to mit, a hejt jest zjawiskiem wysoce nagannym, godnym potępienia. Dzieci i młodzież muszą również zdawać sobie sprawę, że osoby dopuszczające się hejtu nie pozostają bezkarne i mogą ponieść odpowiedzialność prawną za swoje zachowanie. Warto także tłumaczyć im, że internetowy hejt jest w większości ,,ślepą agresją’’,  której nie należy brać bezpośrednio do siebie, a każdy pokrzywdzony prześladowaniem powinien zgłosić sprawę rodzicom, opiekunom i nauczycielom, bez obawy o jakiekolwiek działania odwetowe ze strony rówieśników.

Ponadto, jak słusznie wskazuje I. Dąbrowska, obszarem, który wymaga systemowego wsparcia, są rozwiązania związane z publikacją komentarzy przez internautów[12]. Dlatego też ważne są rozwiązania pozwalające administratorom na monitorowanie forum lub społeczności korzystającej z danego portalu czy aplikacji, jak również wyposażenie ich w narzędzia ułatwiające podjęcie szybkiej reakcji wobec niepokojących zachowań.

[1] Mowa nienawiści, [hasło w:] Wielki Słownik Języka Polskiego PWN [online] dostępny w Internecie: https://wsjp.pl/haslo/podglad/41203/mowa-nienawisci [dostęp: 01.11.2021].

[2] K. Rosińska, Zjawisko hejtingu wśród młodzieży oraz sposoby przeciwdziałania, Kultura-Media-Teologia 29/2017, [online] dostępny w Internecie: https://kmt.uksw.edu.pl/media/pdf/kmt_2017_29_rosinska.pdf [dostęp: 01.11.2021]

[3] S. Stasiewicz, Hejt – zło odwieczne czy kulturowy nowotwór? [w:] J.Dynkowska, N. Lemann, M. Wróblewski, A. Zatory (red.) Hejterstwo nowa praktyka kulturowa? Geneza, przypadki, diagnozy, Wydawnictwo UŁ, Łódź 2017, s. 13.

[4] Hejt, [hasło w:] Słownik Języka Polskiego, [online] dostępny w Internecie: https://sjp.pl/hejt [dostęp: 01.11.2021].

[5] S. Skotnicka, Zjawisko hejtu w dyskursie publicznym, [online] dostępny w Internecie: https://czasopisma.marszalek.com.pl/images/pliki/kim/2019_1/kim2019106.pdf [dostęp: 01.11.2021].

[6] J. Pietruczuk, Dwie szkodliwe taktyki radzenia sobie z gniewem, których ciągle używamy, CloudyMind, http://cloudymind.pl/dwie-szkodliwe-taktyki-radzenia-sobie-z-gniewem-ktorych-ciagle-uzywamy/ za: K. Rosińska, Zjawisko hejtingu wśród młodzieży oraz sposoby przeciwdziałania, Kultura-Media-Teologia 29/2017, [online] dostępny w Internecie: https://kmt.uksw.edu.pl/media/pdf/kmt_2017_29_rosinska.pdf [dostęp: 01.11.2021].

[7] Artykuł dostępny w Internecie: https://www.polskieradio.pl/10/5367/Artykul/2732919,Hejt-w-pandemii-Mowa-nienawisci-dotyka-coraz-mlodszych [dostęp: 01.11.2021]

[8] Z. Kozański, Problemy dzieci i młodzieży w czasie pandemii, izolacji społecznej i nauki zdalnej, Łódź 2021 [online], dostępny w Internecie: http://pppdm.edu.lodz.pl/wp-content/uploads/2021/04/Problemy-dzieci-i-mlodziezy-w-czasie-pandemii..-materialy-na-konferencje-Razem-przeciw-wykluczeniu…Z.Kozanski.pdf [dostęp: 01.11.2021]

[9] Artykuł dostępny w Internecie: https://biznes.wprost.pl/technologie/internet/10449750/przemoc-w-internecie-gwaltowny-wzrost-w-czasie-pandemii.html [dostęp: 01.11.2021].

[10] Tamże.

[11] Artykuł dostępny w Internecie: https://biznes.wprost.pl/technologie/internet/10449750/przemoc-w-internecie-gwaltowny-wzrost-w-czasie-pandemii.html, [dostęp: 01.11.2021].

[12] I. Dąbrowska, Internetowy hejt wobec chorych oraz pracowników służby zdrowia w czasach pandemii wirusa SARS-CoV-2 w Polsce, MEDIA – KULTURA – KOMUNIKACJA SPOŁECZNA, Nr 17(2021), s. 99-100.

fot. shutterstock