Dla uczniów, rodziców i nauczycieli okres nauki zdalnej był szczególnym czasem, który wymagał zmiany dotychczasowych przyzwyczajeń oraz sposobów zarówno pracy jak i edukacji. Podobnie nauczyciele jak i uczniowie musieli poradzić sobie z nową sytuacją, dostosować się do niej i zdobyć nowe umiejętności. W trakcie zajęć w formie zdalnej nauczyciele dokładali starań, aby przekazać uczniom wiedzę efektywnie, a także w sposób interesujący, budzący ciekawość wychowanków.
Przeprowadzone badania wśród uczniów warszawskich szkół pozwoliły zdiagnozować trudności z jakimi spotykali się najczęściej uczniowie, a w konsekwencji pozwoliło to wyciągnąć wnioski z edukacji zdalnej i wypracować rekomendacje na przyszłość.
Należy podkreślić, iż zarówno uczniowie, jak i nauczyciele oceniają lekcje w szkole jako bardziej efektywne oraz korzystne niż nauczanie zdalne. Nie oznacza to jednak, iż nauka zdalna powinna zostać w przyszłości w pełni odrzucona. Należy zauważyć, iż istnieje duży potencjał do wprowadzenia na stałe zdalnej edukacji w krótkich okresach czasu m.in. między Bożym Narodzeniem, a Nowym Rokiem, w ostatnim tygodniu czerwca po wystawieniu ocen oraz w przypadku przedłużającej się choroby nauczyciela bądź ucznia. Mogłoby to również stanowić rozwiązanie zabezpieczające na wypadek ewentualnych przyszłych nieprzewidywalnych zdarzeń, z uwagi na które nie ma możliwości prowadzenia zajęć stacjonarnie – w szkole.
Do efektywnego wykorzystania nauki zdalnej nawet w tych krótkich okresach czasu konieczne byłoby wypracowanie zasad w zakresie stosowania przez nauczycieli jednakowych sposobów komunikacji i narzędzi do prowadzenia zajęć. Analiza dotychczasowych sposobów prowadzenia zajęć w formie zdalnej pokazuje, iż wykorzystywane było wiele platform i aplikacji m.in. dziennik elektroniczny, Microsoft Teams, Google Classroom czy Zoom, co powodowało, iż zarówno uczniowie jak i nauczyciele musieli nauczyć się sprawnego poruszania nie po jednej, a po wielu platformach czy aplikacjach. Równocześnie powinien zostać ujednolicony system zamieszczania prac domowych. Dotychczasowe doświadczenia pokazują, iż wielokrotnie prace domowe zadawane były przez nauczycieli w różny sposób np. poprzez dziennik elektroniczny, korespondencję e-mail czy też poprzez e-kalendarz. Powodowało to, iż systematycznie dochodziło do przeoczenia przez dziecko zleconego zadania domowego.
Należy podkreślić, iż jako negatywne konsekwencje nauki zdalnej najczęściej wskazywany przez nauczycieli oraz uczniów jest brak wiedzy, motywacji do nauki, zrozumienia materiału, brak ruchu, kontaktu z rówieśnikami, uzależnienie od multimediów, negatywny wpływ na rozwój emocjonalny, słabo ugruntowana wiedza oraz poczucie samotności. Aby temu w przyszłości zapobiec rekomendowane byłoby aby zajęcia prowadzone w formie zdalnej polegały na ugruntowaniu dotychczasowej wiedzy, a nie wprowadzaniu nowych zagadnień. Ponadto pomysłem na bardziej efektywne prowadzenie zajęć zdalnych jest także podzielenie klasy na mniejsze grupy. Efektem tego byłoby większe zaangażowanie uczniów w prowadzone zajęcia oraz aktywne uczestnictwo w lekcji.
Biorąc pod uwagę negatywne konsekwencje zajęć zdalnych aby maksymalnie usprawnić proces ewentualnie prowadzonej nauki zdalnej proponowana byłaby poprawa kontaktu nauczyciela z uczniami poprzez włączenie obrazu a nie tylko dźwięku, a także wprowadzenie większej ilości prac na twórcze a nie odtwórcze myślenie oraz zachęcanie dzieci do wypowiedzi.
Należy mieć na uwadze, to co powodowało, że lekcje prowadzone w formule zdalnej były pozytywnie odbierane przez uczniów – wyświetlane i wysyłane filmy, prezentacje multimedialne, udostępnianie ekranu nauczyciela uczniom, filmy i gry edukacyjne. W związku z tym nauczyciele powinni w trakcie lekcji zdalnych częściej korzystać z ulubionych przez uczniów form pracy jak: quizy interaktywne, pogadanki, gry dydaktyczne on-line, filmy edukacyjne, prezentacje tematyczne.
Natomiast to, co powodowało w ocenie młodych, że zajęcia on-line były ciężkie oraz wymagające to duży zakres materiału do opracowania samodzielnie w domu, wprowadzanie nowych tematów przez nauczycieli i niedostateczne ich wytłumaczenie, co było w większości powiązane z brakiem bezpośredniego kontaktu z nauczycielem i rozmowy z nim. Wobec tego pożądane byłoby wprowadzenie na potrzeby edukacji zdalnej innych zasad oceniania i sprawdzania wiedzy oraz umiejętności uczniów, a także ograniczenie liczby zadawanych prac domowych. Uczniowie bardzo często sygnalizowali, iż w czasie nauki w sposób zdalny na wykonywanie prac domowych poświęcali całe popołudnia, przez 7 dni w tygodniu. Na uczniów spadało dużo samodzielnej pracy, nie każdy potrafił sobie z zadaniami poradzić, a rodzic nie jest w stanie dziecku pomóc z każdej dziedziny. Ponadto mniejsza liczba prac domowych zredukowałaby czas spędzany przez młodych przed komputerem, co niezaprzeczalnie miałoby pozytywny wpływ na ich zdrowie oraz kondycję psychiczną. Zalecane byłoby w miarę możliwości skracanie czasu lekcji. Dziecko, które długo korzysta z komputera narażone jest na wiele dysfunkcji. Najbardziej zagrożona jest jego sylwetka. Dzieci odczuwają bóle pleców, kręgosłupa, a dodatkowo mogą cierpieć na dolegliwości związane ze wzrokiem, np. podrażnienie błony śluzowej oczu, zaburzenia widzenia, zmęczenie, zaczerwienienie i pieczenie oczu, a także zawroty i bóle głowy. Aby temu zapobiec rekomendowane byłoby skrócenie czasu lekcji do 30 minut w formule zdalnej.
Edukacja zdalna pozostawia echo również w sferze psychicznej młodych. Wywołała występowanie u młodych stanów depresyjnych, samotności, lęku, a także nasila stres. Wobec tego rekomendowane byłoby zagwarantowanie wsparcia przez pedagogów oraz psychologów szkolnych uczniom w rozwiązywaniu problemów natury psychologicznej. Istotne byłoby rozważenie organizowania konsultacji indywidualnych uczniów, w tym dodatkowych warsztatów na temat samodzielnego uczenia się i radzenia sobie z samotnością. Ponadto dla rodziców, którzy wykazywali by taką potrzebę, mogłoby zostać zorganizowane szkolenie dostosowane do potrzeb nauki zdalnej. Pozwoliłoby to rodzicom służyć pomocą swojemu dziecku w kłopotach natury technicznej oraz psychologicznej związanych z zajęciami w formule zdalnej. Pożądane byłoby wprowadzenie rozwiązań pozwalających na lepszy kontakt ucznia z nauczycielem, co niewątpliwie niwelowałoby poczucie stresu oraz samotności wśród młodych. Warto rozważyć stworzenie kampanii społecznych na rzecz odbudowy relacji pomiędzy uczniami, zwiększenia ich aktywności fizycznej oraz poprawy relacji wewnątrzrodzinnych, które to w wyniku edukacji zdalnej oraz ograniczonego kontaktu z rówieśnikami ulegają zachwianiu.
Marginalnie należy wskazać, iż rekomendowane byłoby zagwarantowanie nauczycielom komputerów służbowych, rekompensaty za prąd oraz opłatę Internetu. Ponadto przez władze miasta powinien zostać zakupiony jeden program, aby ujednolicić naukę na terenie danej gminy, a nauczyciele powinni zostać odpowiednio przeszkoleni.
Podsumowując należy mieć na uwadze, iż wprowadzenie nauki w formule zdalnej było konsekwencją zdarzenia nieprzewidywalnego, a także natychmiastową reakcją na kryzys, który wystąpił. Wiele rozwiązań w tym okresie było wykorzystywanych oraz testowanych po raz pierwszy. Działania te oraz doświadczenia z edukacji zdalnej pozwalają aktualnie wypracować szereg wniosków oraz kluczowych rekomendacji, tak aby ewentualna nauka zdalna w przyszłości mogła być efektywna oraz w pełni wykorzystywana, służąca rozwojowi młodych. Ankieta oraz rozmowy przeprowadzone wśród nauczycieli oraz uczniów jednoznacznie wskazują, iż przy dopracowaniu metod oraz sposobów nauki oraz prowadzenia zajęć, w krótkich okresach czasu edukacja zdalna mogłaby przynieść wiele korzyści.
Źródła:
- Nauczanie zdalne korzyści i zagrożenia. Ewaluacja wewnętrzna. Szkoła Podstawowa nr 92 im. Jana Brzechwy w Warszawie, rok szkolny 2020/2021
- Badanie wpływu zdalnego nauczania na nauczycieli, uczniów i ich rodziców. Raport z badania kwestionariuszowego, PWC lipiec 2020.
- Raport: Badania postaw wobec nauczania zdalnego na zlecenie Rzecznika Praw Dziecka, opracowane przez Marka Grabowskiego, Warszawa 5 stycznia 2021 r.
- Dobre i słabe strony zdalnej nauki. Raport z badania ankietowego na temat zdalnej edukacji przeprowadzone przez Zespół Szkoła Naszych Marzeń, czerwiec 2020.